Kultura polinezyjska to bogata mozaika tradycji, zwyczajów i sztuki, w której taniec odgrywa kluczową rolę w wyrażaniu historii, mitologii i wierzeń duchowych regionu.
Polinezja, obejmująca ponad 1000 wysp rozproszonych po środkowym i południowym Pacyfiku, jest domem dla wielu odrębnych kultur, w tym Hawajów, Tahiti, Samoa, Tonga i Nowej Zelandii (Aotearoa). Każdy z tych narodów wyspiarskich rozwinął unikalne style tańca, odzwierciedlające ich środowisko, wierzenia i sposób życia. Taniec polinezyjski słynie z gracji, energii i opowiadania historii, często przekazując przesłania o miłości, naturze, wojnie i boskości. Poniżej przyglądamy się kilku najbardziej znanym tańcom polinezyjskim, z których każdy posiada własne znaczenie kulturowe i artyzm.
1. Hula (Hawaje)
Być może najsłynniejszy ze wszystkich tańców polinezyjskich, Hula pochodzi z Hawajów i stanowi centralny element tamtejszej kultury. Hula to nie tylko taniec, lecz także sposób zachowania i przekazywania opowieści, legend oraz wartości hawajskiego ludu. Początki Hula są głęboko zakorzenione w mitologii Hawajów – różne historie przypisują jego powstanie różnym bogom i boginiom, m.in. bogini wulkanów Pele i jej siostrze Hi’iace.
Dwie główne formy Hula:
-
Hula Kahiko (starożytna Hula): wykonywana do tradycyjnych hawajskich pieśni (oli) i przy akompaniamencie instrumentów z naturalnych materiałów, takich jak ipu (bęben z tykwy) i pahu (bęben z rekinią skórą). Hula Kahiko jest bardziej formalna; tancerze noszą stroje z włókien roślinnych i piór. Ruchy są silne i zdecydowane, odzwierciedlając naturę, bogów i legendy Hawajów.
-
Hula ‘Auana (współczesna Hula): to bardziej nowoczesna forma tańca, wykonywana przy dźwiękach instrumentów zachodnich, takich jak ukulele czy gitara. Muzyka jest melodyjna, a taniec płynny, z naciskiem na piękno i grację. Tematyka obejmuje miłość, naturę i codzienne życie Hawajczyków.
Obie formy Hula cechuje głęboka więź z ziemią i duchowością Hawajów. Szczególne znaczenie mają ruchy rąk tancerzy, zwane hā i hele, które obrazują konkretne słowa i idee pieśni.
2. Tāmūrē (Tahiti)
Energetyczny i rytmiczny Tāmūrē, często określany jako „taniec tahitański”, to jeden z najbardziej rozpoznawalnych tańców wyspy Tahiti. Charakteryzuje się szybkimi ruchami bioder, wymagającymi dużej wprawy i wytrzymałości. Tāmūrē ma swoje korzenie w starożytnych tańcach polinezyjskich, pierwotnie wykonywanych podczas ceremonii religijnych i spotkań towarzyskich. Z czasem przekształcił się w taniec świecki, często prezentowany na festiwalach i uroczystościach.
Główne cechy Tāmūrē:
-
Ote’a: najbardziej charakterystyczna odmiana Tāmūrē, znana z szybkiego rytmu bębnów i gwałtownych ruchów bioder u tancerek. Tancerze natomiast wykonują mocne, wojownicze ruchy z naciskiem na nogi i zwinność.
-
Strój: tancerki noszą tradycyjne pareo (spódnice wiązane) i misternie zdobione korony z kwiatów, a tancerze przepaski biodrowe z włókien naturalnych. Stroje dodają występom barwności i dynamiki.
-
Bębny: to’ere (bęben szczelinowy) i pahu (bęben basowy) są nieodłącznym elementem tańca, nadając rytm szybkim i potężnym ruchom.
Tāmūrē jest zwykle wykonywany podczas Heiva i Tahiti – corocznego święta prezentującego kulturę, sztukę i taniec tahitański. Stał się symbolem żywej tożsamości kulturowej Tahiti, docenianym zarówno przez mieszkańców, jak i turystów.
3. Siva (Samoa)
Tradycyjny taniec Samoa, znany jako Siva, to pełna gracji i elegancji sztuka odzwierciedlająca łagodny i pełen szacunku charakter kultury samoańskiej. W przeciwieństwie do szybkich tańców tahitańskich, Siva jest powolny i przemyślany, z naciskiem na płynne ruchy rąk i ramion. Taniec pełni funkcję opowiadania historii, w której gesty i mimika tancerza wyrażają emocje i wydarzenia.
Kluczowe elementy Siva:
-
Siva Tau: taniec celebracyjny, tradycyjnie wykonywany przez samoańskich wojowników przed bitwą. Charakteryzuje się energicznymi ruchami i śpiewem, stanowiąc dynamiczny kontrast do łagodniejszej formy Siva. Dziś wykonywany m.in. podczas wydarzeń sportowych, szczególnie przez narodową drużynę rugby Samoa.
-
Siva Afi (taniec z nożami ognia): współczesna adaptacja tradycyjnych tańców wojowników, w której artyści tańczą, wirując płonącymi nożami. To widowisko często prezentowane podczas festiwali i pokazów kulturowych, wymagające ogromnej zręczności i odwagi.
Oprócz walorów estetycznych Siva stanowi sposób, w jaki Samoańczycy oddają cześć przodkom, celebrują wiarę i podkreślają ważne wydarzenia życiowe, takie jak wesela czy urodziny.
4. Haka (Nowa Zelandia – Māori)
Haka to tradycyjny taniec wojenny ludu Māori z Nowej Zelandii, który zdobył światową sławę m.in. dzięki drużynie rugby All Blacks, wykonującej go przed meczami. Jednak Haka to znacznie więcej niż sportowy rytuał – posiada głębokie znaczenie kulturowe i duchowe. Historycznie była używana do przygotowania wojowników do bitwy, świętowania zwycięstw i honorowania ważnych gości.
Rodzaje Haka:
-
Haka Taparahi (Haka ceremonialna): najbardziej znana forma, wykonywana bez broni jako wyraz wyzwania lub oświadczenia. Obejmuje głośne śpiewy, tupanie nogami i silne ruchy ramion. Charakterystyczne grymasy twarzy – wytrzeszcz oczu i wysuwanie języka – miały zastraszyć przeciwników.
-
Haka Peruperu (Haka wojenna): tradycyjnie wykonywana z bronią, z wysokimi skokami i bojowymi okrzykami, mającymi wzbudzać strach u wrogów.
Współcześnie Haka prezentowana jest podczas różnorodnych uroczystości – od wesel i pogrzebów po graduacje – by uhonorować gości i zaznaczyć ważne chwile. Siła i pasja Haka sprawiają, że to jeden z najbardziej poruszających i emocjonalnych tańców Polinezji.
5. Ha’a (Tonga)
W królestwie Tonga Ha’a to tradycyjny taniec, pierwotnie wykonywany przez wojowników w ramach przygotowań do bitwy. Wykazuje pewne podobieństwa do nowozelandzkiej Haka, ale pozostaje unikalnie tongijski, łącząc śpiewy, zsynchronizowane ruchy oraz pokazy siły i jedności.
Kluczowe cechy Ha’a:
-
Zespołowość: Ha’a podkreśla jedność i współdziałanie – tancerze poruszają się w doskonałej synchronizacji, ukazując siłę i dyscyplinę.
-
Śpiewy i bębny: podobnie jak w innych tańcach polinezyjskich, śpiew i rytm bębnów stanowią fundament występu, nadając mu intensywność.
Choć Ha’a niegdyś związana była z wojną, dziś często towarzyszy uroczystościom, takim jak koronacje, wesela czy ceremonie państwowe. Taniec jest sposobem, w jaki Tongańczycy oddają hołd przodkom i manifestują dumę kulturową.
